Kho báu đất hiếm Top 2 thế giới của Việt Nam: Chỉ có vài "tay chơi", mỏ lớn nhất nằm trong tầm ngắm của đại gia Úc “mê” Niken

Việt Nam đang có kế hoạch khởi động lại việc khai thác mỏ đất hiếm Đông Pao thuộc tỉnh Lai Châu, theo nguồn tin đáng chú ý từ Reuters. Điều này thu hút tầm ngắm của loạt “đại gia” ngoại. Bởi, chuỗi cung ứng đất hiếm đã và đang là xu hướng trong “cuộc đua” chất bán dẫn toàn cầu hiện nay; bao gồm phát triển năng lực tinh chế quặng thành kim loại sử dụng trong nam châm cho xe điện, điện thoại thông minh và tua-bin gió.

Theo số liệu thống kê của Cục Khảo sát địa chất Mỹ, trữ lượng khoáng sản đất hiếm ở Việt Nam chiếm 18% tổng trữ lượng đất hiếm toàn thế giới với khoảng 22 triệu tấn, chỉ sau Trung Quốc với trữ lượng 44 triệu tấn.

Từ đó có thể thấy, Việt Nam là một trong những nước sở hữu nguồn tài nguyên đất hiếm vô cùng lớn khiến không ít nhà sản xuất bán dẫn “thèm muốn”. Trong khi toàn thế giới đang chạy đua để có được nguồn cung các khoáng sản quan trọng này, thì việc khai thác, chế biến đất hiếm tại Việt Nam vẫn chưa tương xứng với tiềm năng.

“Đây là một kế hoạch có tầm cỡ ”, bà Tessa Kutscher, Giám đốc điều hành tại Công ty TNHH Khoáng sản Blackstone của Úc, đánh giá. Blackstone Minerals được biết đang bắt tay với CTCP Đất hiếm Việt Nam (VTRE) để đàm phán đấu giá khai thác mỏ Đông Pao - mỏ đất hiếm lớn nhất Việt Nam với diện tích hơn 132ha, dự kiến được khai thác sau 10 năm kể từ ngày được cấp phép.

Trong đó, Blackstone Minerals là cái tên không còn xa lạ với Việt Nam. Có mặt từ năm 2013, Blackstone Minerals đang đầu tư hàng chục triệu USD vào dự án khai thác Niken tại tỉnh Sơn La, Việt Nam.

Cũng như đất hiếm, Niken những năm gần đây cũng là loại khoáng sản “quý hơn vàng” khi được sử dụng nhiều trong ngành công nghệ tương lai như pin xe điện. Tỷ lệ kim loại Niken dùng trong sản xuất pin hiện chiếm khoảng 4% tổng sản lượng Niken thế giới. Và Blackstone Minerals được biết đang tập trung xây dựng một doanh nghiệp chế biến tích hợp theo chiều dọc tại Việt Nam để sản xuất các sản phẩm tiền thân Niken cho ngành công nghiệp pin Lithium-ion đang phát triển ở châu Á.

Dự án Niken-Đồng-PGE Tạ Khoa đơn vị này đang đầu tư nằm cách Hà Nội 160km về phía tây thuộc tỉnh Sơn La, Việt Nam. Dự án bao gồm một mỏ Niken hiện đại được xây dựng theo Tiêu chuẩn Úc, hiện đang trong thời gian bảo trì, bảo dưỡng. Mỏ Niken Bản Phúc đã được vận hành thành công bằng phương pháp cơ giới hầm lò từ năm 2013 tới năm 2016.

Trở lại với dự án đấu thầu khai thác mỏ đất hiếm Đông Pao, đối tác của Blackstone Minerals là VTRE, công ty hiện khá ít thông tin trên thị trường. Được biết, VTRE thành lập từ năm 2007 tại tỉnh Hà Nam. Người đại diện là ông Nguyễn Hải Ngọc.

Một tên tuổi trong cuộc chơi này còn có CTCP Đất hiếm Lai Châu – Vimico (Lavreco) – đơn vị quản lý và khai thác Đông Pao. Lavreco được thành lập vào 2008 với sự tham gia của 6 cổ đông, vốn điều lệ 350 tỷ đồng. Trong đó, đơn vị thành viên Tập đoàn công nghiệp Than Khoáng sản Việt Nam (Vinacomin) là Tổng công ty Khoáng sản – TKV (HNX: KSV) đang nắm quyền chi phối với tỷ lệ sở hữu 55% vốn tại Lavreco.

Lavreco đã triển khai lập dự án đầu tư xây dựng công trình khai thác, chế biến quặng đất hiếm mỏ Đông Pao với 3 dự án thành phần. Tổng mức đầu tư của dự án khoảng 4.159 tỷ đồng. Tuy nhiên, đến nay dự án vẫn chưa đủ điều kiện để khai thác do khó khăn về thị trường, công nghệ chế biến, thu xếp tài chính…

Kết quả, dù được thành lập từ 2008 nhưng đến năm 2020, Lavreco mới bắt đầu có doanh thu 16,5 tỷ đồng, lợi nhuận trước thuế 1,35 triệu đồng (số liệu từ KSV). Sang năm 2021, doanh thu tăng lên 56,8 tỷ đồng và lợi nhuận 11,6 triệu đồng. Tuy nhiên, năm 2022 doanh thu giảm về 240 triệu đồng và không ghi nhận lợi nhuận.

Dự án khai thác mỏ Đông Pao vẫn ở giai đoạn sơ khai. Theo “Quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng các loại khoáng sản thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050”, việc khai thác mỏ Đông Pao và đầu tư mới 3 - 4 dự án khai thác tại Lai Châu, Lào Cai phải đến giai đoạn 2031-2050, với điều kiện nếu có nhà đầu tư đồng bộ từ thăm dò, khai thác, chế biến gắn với thị trường tiêu thụ sản phẩm.

Dù vậy, nhận thấy Việt Nam là thị trường có thể cung ứng đất hiếm top đầu thế giới, một số quốc gia như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc… đã tìm đến Việt Nam với mong muốn hợp tác, phát triển đất hiếm. Điểm lại, từ năm 2010, Nhật Bản đã tìm đến Việt Nam nhằm mở rộng nguồn cung đất hiếm ngoài Trung Quốc. Cuối năm 2022, Bộ trưởng Công Thương đã ký thỏa thuận hợp tác với người đồng cấp Hàn Quốc về việc thăm dò và phát triển các chuỗi khoáng sản cốt lõi, bao gồm đất hiếm tại Việt Nam, để cung cấp chuỗi cung ứng toàn cầu ổn định.

Vào tháng 6/2023, Hàn Quốc và Việt Nam cũng đã ký một biên bản ghi nhớ thành lập một trung tâm dây chuyền cung cấp đất hiếm và các khoáng sản quan trọng khác nhằm đảm bảo nguồn cung ổn định cho các công ty Hàn Quốc và khuyến khích họ đầu tư vào Việt Nam.