2 năm vận động được hơn 300 tỷ: “Cỗ máy chống bão sao kê” chứng minh hiệu quả - Kiến tạo cộng đồng Thiện Nguyện minh bạch và tử tế

Tháng 9 năm ngoái, sự trở lại của MC Phan Anh khiến nhiều người bất ngờ. Trên trang cá nhân, anh đăng bài viết kêu gọi ủng hộ đồng bào miền Trung chịu ảnh hưởng bão lũ.

Sự tái xuất của nam MC gây chú ý sau khoảng thời gian dài im lặng, khi công chúng chưa quên ồn ào từ thiện cách đây 6 năm.

Trước đó, số đông cho rằng, với áp lực quá lớn cùng nhiệt huyết đã hao mòn, Phan Anh sẽ không còn kêu gọi từ thiện nữa.

Trong bài viết huy động tiền quyên góp mới, có đến hơn một nửa là bình luận tiêu cực, nhưng nam MC dường như kiên định vào điều bản thân đang làm.

Mục tiêu ban đầu là hướng đến 1 tỷ đồng trong vòng 5 ngày. Chỉ sau 3 ngày con số đã vượt quá mong đợi.

Anh dừng chiến dịch, nhắc mọi người vào ứng dụng Thiện Nguyện để theo dõi “sao kê” – cụm từ người ta từng bàn tán về anh suốt thời gian dài.

Không giống như mọi lần - tiền quyên góp gửi về tài khoản cá nhân - số tiền ủng hộ lần này được gửi qua số tài khoản ngân hàng 4 số mà MBBank cấp cho Phan Anh trên nền tảng Thiện Nguyện.

Tất cả các khoản ủng hộ được sao kê online liên tục, bất cứ ai cũng có thể vào theo dõi, chính xác đến từng con số lẻ.

Phan Anh quay trở lại với kỳ vọng Thiện Nguyện sẽ là công cụ hỗ trợ đắc lực trong hành trình từ thiện còn dang dở. Ứng dụng này sẽ lấy lại niềm tin của anh và cả những người từng không tin anh.

Chiến dịch kêu gọi của MC Phan Anh nhận được 1,3 tỷ chỉ sau 3 ngày, vượt qua kỳ vọng ban đầu là 1 tỷ trong 5 ngày.

Công nghệ phải làm được những điều mà con người không thể

Nằm trong Đề án Hệ tri thức Việt số hoá (iTrithuc), ứng dụng Thiện Nguyện hoạt động từ tháng 9/2021.

Giải pháp công nghệ tích hợp do Ngân hàng Thương mại cổ phần Quân Đội (MBBank) phát triển là ứng dụng mạng xã hội thiện nguyện đầu tiên tại Việt Nam, kết nối những tấm lòng hảo tâm với những người có hoàn cảnh khó khăn một cách minh bạch.

Dự án của MBBank không chỉ đáp ứng yêu cầu của chương trình chuyển đổi số quốc gia, mà còn phù hợp với yêu cầu của Hội Chữ thập đỏ Việt Nam trong việc số hoá, quản lý và vận động nguồn lực ủng hộ cho các địa chỉ nhân đạo.

Cách đây vài năm, khi làm việc với các tổ chức nhân đạo, cựu Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam nhận thấy khối dữ liệu về hàng triệu hộ nghèo ở Việt Nam được tập hợp trong những file Excel dữ liệu thô. Ai nghèo? Nghèo như thế nào? Nghèo ở đâu - đều không thể nắm rõ.

Có một thực tế là công việc nhân đạo đòi hỏi nguồn lực rất lớn, nhưng các tổ chức chuyên trách hiện nay còn hạn chế về nhiều mặt, không đủ bao quát khối lượng công việc khổng lồ.

“Cựu Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam cho rằng công nghệ có thể giải quyết được tất cả. Cần phải số hóa dữ liệu hộ nghèo, tạo nên một bản đồ nhân đạo số, bắc cây cầu để đến với họ cũng như thay thế sức người”, chị Vương Diệu Hương, chuyên gia marketing từ Trung tâm Sáng tạo số của MBBank, người đi cùng dự án Thiện Nguyện từ những ngày đầu cho biết.

Là một trong những doanh nghiệp có năng lực về công nghệ, MB Bank tiếp nhận dự án được Chính phủ chỉ đạo sau khi các đơn vị tham gia trước đó dừng lại vì nhiều lý do. Bắt đầu với cái tên iNhandao, bản đồ số hóa dữ liệu về người nghèo được hình thành.

Thiện Nguyện là nền tảng mạng xã hội từ thiện minh bạch đầu tiên ở Việt Nam.

Bước ngoặt chuyển đổi đến vào tháng 7/2021, khi dư luận xã hội lung lay niềm tin với các nghệ sĩ đi vận động từ thiện. MB Bank nảy ra ý tưởng cần có một nền tảng từ thiện minh bạch, giúp người vận động công khai các khoản ủng hộ.

Tài khoản quyên góp tiền phải là chuyên biệt, không phải tài khoản cá nhân. Người sử dụng không cần phải ra ngân hàng sao kê, không phải báo cáo con số lên bất cứ đâu. Tất cả sẽ công khai trên ứng dụng.

Sau hai tháng phát triển, ứng dụng Thiện Nguyện ra đời. Nền tảng được tách độc lập với iNhandao vì cả hai mang sứ mệnh khác nhau. Hoạt động nhân đạo đóng vai trò nòng cốt trong các cuộc vận động lớn liên quan đến thiên tai, cứu trợ khẩn cấp.

Nhưng hoạt động từ thiện diễn ra hàng ngày, hàng giờ ở trên khắp mọi miền Tổ quốc, được triển khai đa dạng và liên tục. Thiện Nguyện sẽ phục vụ những đối tượng này.

Thiện Nguyện đi đôi với minh bạch

Sự xuất hiện của Thiện Nguyện trả lời cho bài toán nan giải về khối lượng dữ liệu khổng lồ mà các tổ chức, cá nhân đôi khi rất khó để thể hiện toàn vẹn trước công chúng.

“Ít ai biết, tại các tổ chức từ thiện, báo cáo về mọi khoản quyên góp đều cực kỳ rõ ràng và chi tiết. Nhưng quy mô và thao tác đối với dữ liệu này rất khó tiếp cận” , chị Vương Diệu Hương nói.

“Nếu muốn tra cứu, phải đến tận nơi lưu trữ hồ sơ, trong khi báo cáo về việc ủng hộ một đối tượng hộ nghèo cũng đã dày bằng quyển từ điển”.

Thiện Nguyện giống như một cách giản lược hóa dữ liệu và quy trình tiếp cận nói trên bằng thao tác nhanh gọn và giao diện trực quan trên điện thoại.

Có hai đối tượng được phân vai trên Thiện Nguyện. Người vận động: gồm tổ chức và cá nhân. Thứ hai là cộng đồng người ủng hộ.

Bất kỳ ai cũng có thể đăng ký trở thành người ủng hộ của Thiện Nguyện và tiến hành quyên góp cho các dự án mà bản thân thấy phù hợp.

Trong khi ở phía người vận động, dù là tổ chức hay cá nhân, họ đều phải được xác minh một cách cẩn trọng qua ngân hàng về danh tính, hoạt động từ thiện cụ thể, sau đó được cung cấp khoản minh bạch 4 số của MBBank.

Chiến dịch kêu gọi ủng hộ của chương trình "Như chưa hề có cuộc chia ly" trên app Thiện Nguyện.

Có nét tương đồng với một số nền tảng gây quỹ trên thế giới, nhưng Thiện Nguyện hoạt động không thu phí, trong khi các nền tảng nước ngoài thường tính phí trung gian, có lợi nhuận để tái vận hành mô hình.

Ứng dụng của MBBank cũng có nhiều tính năng sáng tạo và mang tính đặc thù của Việt Nam.

Người dùng có thể ủng hộ cho các dự án mà bản thân quan tâm theo từng lĩnh vực và hình thức khác nhau, bằng tiền bạc, đồng hành gây quỹ hoặc ngay bằng chính việc mua sắm trên các sàn thương mại điện tử như Shopee, Lazada. Theo chương trình liên kết, số tiền mua hàng được trích lại một phần để ủng hộ.

Sáng tạo là yếu tố cần thiết, nhưng giá trị cốt lõi của Thiện Nguyện vẫn là minh bạch.

Minh bạch là cụm từ gắn bó với đội ngũ dự án suốt hai năm qua. Xuất hiện nhiều đến nỗi, MBBank còn được người trong cuộc gọi vui là “Minh Bạch Bank” thay vì tên tiếng Anh chính thức.

Trợ lý giúp việc, không phải camera giám sát

Thiện Nguyện giống như sân khấu tương tác giữa người vận động và người ủng hộ.

Tại đây, người vận động được hỗ trợ mọi thiết bị để tập trung làm đúng phần việc của mình mà không cần lo lắng mũi dùi dư luận chủ quan sẽ khiến họ nản chí.

Còn ở dưới hàng ghế – những khán giả ủng hộ - chỉ việc theo dõi và an tâm biết rằng tấm lòng của mình được trao đi đúng chỗ.

Sau những ồn ào liên quan đến “bão sao kê”, đã có những cơ sở pháp lý mới quy định về hoạt động thiện nguyện. Người kêu gọi ủng hộ phải có sao kê, báo cáo những hoạt động đã tiến hành dựa trên số tiền quyên góp.

Thiện Nguyện sẽ hỗ trợ thao tác này nhưng không can thiệp sâu vào hoạt động của người vận động.

“Thiện Nguyện vẫn trên danh nghĩa là một nền tảng mạng xã hội, có những quy tắc riêng nhưng không can thiệp sâu vào hoạt động của người kêu gọi” , chị Vương Diệu Hương lý giải.

Thiện Nguyện giữ mình là nền tảng trung lập, đóng vai trò trợ thủ thay vì là chiếc camera luôn để mắt tới họ.

“Thiện Nguyện ra đời là để đồng hành với cơ sở pháp lý đang dần hoàn thiện. Công nghệ sẽ tạo điều kiện cho các nhà hoạt động chuyên tâm vào mục tiêu của mình hơn thay vì phải lo lắng đến những điều khác” .

Từ thiện vẫn là điều xuất phát từ cái tâm và sự giám sát nên đến từ nhiều phía. Trong đó, quan trọng nhất vẫn là công chúng.

Thiện Nguyện cũng giống như nhiều nền tảng mạng xã hội khác, hoạt động bằng giám sát chéo, với sự tương tác và thang điểm đánh giá từ chính người dùng.

Những dự án không đúng với thực tế bị người dùng báo cáo sẽ rating ở mức thấp và có những chế tài xử lý liên quan dựa trên chính sách của nền tảng.

Giám sát bằng cộng đồng chính là mô hình hoạt động của các mạng xã hội nói chung như Facebook hay Shopee. Sự giám sát này đôi khi còn khắt khe hơn tất cả. Vì đó là dư luận, là xã hội sẽ nhìn vào nhất cử nhất động của người kêu gọi chứ không phải sự răn đe bằng bất kỳ “đòn roi” pháp luật nào.

“Chính những ánh mắt có phần khắt khe hơn trước của công chúng với hoạt động kêu gọi từ thiện sẽ khiến những người vận động tự giác phải tử tế và minh bạch” , chị Vương Diệu Hương nêu quan điểm.

Khoản “đầu tư” có lãi

Hai năm vận hành, chi phí mà MBBank bỏ ra cho nền tảng ước tính lên tới 60 tỷ đồng, chưa kể các con số không tên khác. Thiện Nguyện không thu phí, cũng không có lợi nhuận. Nhưng đội ngũ dự án không nhìn vào con số mất đi. Họ nghĩ đến số tiền đã được ủng hộ thông qua nền tảng - hơn 300 tỷ đồng.

Với lý tưởng phụng sự xã hội, MBBank không tận dụng lồng ghép yếu tố thương mại bên trong Thiện Nguyện dù họ có thể làm điều đó.

Đội ngũ kỹ thuật 20 người chung tay phát triển Thiện Nguyện trong thời gian gấp gáp, chỉ tập trung vào yếu tố kỹ thuật. Logo và màu sắc vẫn kế thừa từ iNhandao cũ, không có dáng hình hay sắc xanh đến từ MBBank.

Thách thức không chỉ là tiền bạc. MBBank có đủ tiềm lực tài chính, năng lực về công nghệ, nhưng vẫn là một doanh nghiệp. Thiện Nguyện là một mạng xã hội về từ thiện, nơi cần có quy tắc, luật chơi rõ ràng và sự đỡ đầu của một tổ chức chuyên môn.

Nhưng hiện tại, MBBank đang quản trị cả về mặt công nghệ lẫn chính sách cộng đồng. Từ vai trò ban đầu là xây dựng ứng dụng, MBBank đảm trách tất cả các công việc xoay quanh Thiện Nguyện - điều không phải thế mạnh, hay nói cách khác là gần như tay mơ.

Bất kể sân chơi nào đều có những nguyên tắc cần tuân thủ. Gần 1 triệu thành viên là con số lớn và đội ngũ phát triển Thiện Nguyện hiểu rõ với một lĩnh vực đặc thù như từ thiện, họ cần giữ nền tảng có sự chuẩn mực nhất định.

Hai năm hoạt động, chi phí lên đến con số vài chục tỷ, nhưng Thiện Nguyện vẫn còn hành trình dài phía trước với mục tiêu 5 triệu thành viên. Cam kết của MBBank vẫn là duy trì nền tảng cho đến khi có tổ chức đủ tiềm lực để chuyển giao.

Ngân sách từ thiện xã hội của MBBank có khoảng gần 300 tỷ/năm. Trong đó, đầu tư 10% cho Thiện Nguyện – con số khổng lồ cho một ứng dụng không mang lại lợi nhuận cho doanh nghiệp.

Nhưng rõ ràng Thiện Nguyện đang “làm ăn có lãi" với hơn 800 tổ chức, cá nhân tham gia gây quỹ, gần 3000 chiến dịch được triển khai và gần 300 tỷ đồng được quyên góp.

“Nếu chúng tôi chỉ dùng 300 tỷ với nguồn lực có hạn thì không thể giúp được nhiều người. 300 tỷ vẫn chỉ là 300 tỷ mà thôi. Nhưng nếu tiếp tục con đường của Thiện Nguyện, con số không chỉ dừng lại là 800 mà có thể là 10.000 tổ chức, cá nhân hoạt động thiện nguyện thường xuyên. Khi ấy, số tiền quyên góp sẽ lớn hơn rất nhiều” , chị Hương lý giải.

Không còn “bão sao kê” đổ bộ

Không chỉ dừng lại ở giải pháp hỗ trợ vận động quyên góp, đội ngũ dự án không giấu giếm kỳ vọng Thiện Nguyện sẽ là nền tảng giúp lấy lại niềm tin của công chúng và những người làm từ thiện sau “bão sao kê”.

Giống như những cơn bão ngoài đời thực luôn xuất hiện bất chợt, “bão sao kê” cũng là thứ thiên tai ập đến những người làm từ thiện theo cách khó lường nhất.

Họ chưa từng gặp thứ tai ương nào như vậy trước đó và trên tay không có công cụ để chống trả. Loay hoay trước sự tàn phá, cơn bão đi qua chỉ còn lại cảm giác rệu rã và lời tự vấn: Rốt cuộc mình từ thiện để làm gì?

Ở hướng ngược lại, bản thân những người ủng hộ cũng sứt mẻ niềm tin, tự nhủ rằng sẽ không bao giờ hưởng ứng lời kêu gọi của bất cứ ai.

“Chúng tôi cảm thấy những người vận động từ thiện rất can đảm. Búa rìu dư luận quá lớn những vẫn kiên định đi theo lý tưởng. Đó cũng là lý do chúng tôi nghĩ cần phải có một công cụ để hỗ trợ họ” , chị Vương Diệu Hương nói về những tranh cãi về từ thiện thời gian qua.

Thực tế những người làm từ thiện đều đang mò mẫm trên con đường mà vô định mà họ đang đi.

Từ thiện không phải một nghề hay một ngành học, có những kiến thức, giáo án chỉ dẫn cụ thể. Người ta có thể tìm thấy rất nhiều lớp học làm giàu trên mạng nhưng không có lớp học nào dạy làm từ thiện.

Những người làm từ thiện đưa đẩy hành động bằng cảm xúc, không bằng những thao tác, ràng buộc lý tính.

Họ không nghĩ quá nhiều đến cái gọi là minh bạch một cách chủ động giống như những báo cáo tài chính. Đôi khi họ cho rằng, việc quá tiểu tiết không thể đi song song với tinh thần thiện nghiện.

Những con số rạch ròi, những tính toán sổ sách. Đó là những thứ chỉ có trong kinh doanh.

Một bản báo cáo dày đặc có thể không bao hàm được hết những giá trị không tên khác như thời gian, sức khỏe, cơ hội v.v… Một khi bản thân muốn trình bày quá nhiều thứ, ý nghĩa của việc làm từ thiện đã thành kể công.

Không ai dạy cách làm từ thiện nhưng họ luôn bị dư luận, người đứng ngoài cuộc chau mày soi xét.

Soi xét là điều cần thiết, nhưng khi không có đủ góc nhìn, sự soi xét đó dễ tạo ra những kết luận sai lầm. Một cáo buộc sai lầm đủ giết chết ý chí thiện nguyện của ai đó.

Nhưng rõ ràng giám sát và minh bạch vẫn là điều cần thiết. Nếu người làm từ thiện xuất phát từ cảm xúc, họ cần một công cụ hỗ trợ về lý trí.

Nữ ca sĩ Thái Thùy Linh - một trong những thành viên tham gia Thiện Nguyện từ những ngày đầu từng chia sẻ, bản chất người hoạt động xã hội đều mạnh về cảm xúc, cũng chính cảm xúc là điều khiến họ dấn thân vào con đường từ thiện vất vả.

Họ làm vì cộng đồng, không toan tính hay nghĩ ngợi quá nhiều. Họ chỉ nhìn thấy một số phận đang suy kiệt và cần đến giúp thật nhanh. Lý trí trong họ không kịp chỉ ra sẽ phải làm gì, tính toán được mất ra sao.

Sau cùng, đừng bắt họ làm được quá nhiều việc, vừa từ thiện hay, lại tính toán giỏi.

“Tôi tin tất cả những người vận động từ thiện đều rất muốn hoạt động một cách minh bạch và tử tế” , chị Vương Diệu Hương nói.

“Cộng đồng có quyền đòi hỏi nhưng cũng không nên quá khắt khe. Với những người làm từ thiện, hãy để họ làm thứ mà họ giỏi nhất. Còn những điều xung quanh, hãy để công nghệ đảm đương phần còn lại”.

Không ai đo đếm được sự xuất hiện của Thiện Nguyện trong hai năm qua đã lấy lại niềm tin vào việc kêu gọi từ thiện như thế nào. Nhưng câu chuyện của Phan Anh đang le lói những tia hy vọng mới.

Sau rất nhiều thị phi, Phan Anh quyết tâm quay lại vì anh tin có một công cụ và cơ sở pháp lý bên cạnh.

Có tới 60% lượng bình luận trên bài viết của Phan Anh là tiêu cực, với những lời giễu cợt, thậm chí là xúc phạm cá nhân. Nhưng sau 3 ngày anh vẫn huy động được 1,3 tỷ.

Thành công đó có thể đến từ sự hiệu quả của Thiện Nguyện hoặc uy tín của Phan Anh được khôi phục sau thời gian dài. Dù đến từ yếu tố nào, hoài nghi lúc trước đã cởi bỏ được đôi phần. Ít nhất những người theo dõi Phan Anh lần này không có lý do gì để cho rằng anh không thật.

Thiện Nguyện định hướng cho cộng đồng từ thiện trở nên chuyên nghiệp và hiệu quả hơn thông qua việc khuyến khích minh bạch về số liệu. Những người làm dự án mong chờ Thiện Nguyện tạo nên phong trào từ thiện toàn dân.

“Khi giải quyết được hai yếu tố minh bạch và niềm tin, sẽ có rất nhiều người quay trở lại làm từ thiện và thu hút thêm những người bước chân vào con đường làm từ thiện. Tôi tin ở Việt Nam có rất nhiều người như vậy” , chị Vương Diệu Hương kỳ vọng.

Thiên tai, bão lũ, sẽ không dừng lại, thậm chí có khả năng xuất hiện nhiều hơn trong tương lai. Sẽ còn thêm nhiều mảnh đời cần được giúp đỡ.

Thiện Nguyện không cản được những cơn bão tự nhiên, nhưng “bão sao kê” sẽ không còn là điều vướng bận.