Nhiều chuyên gia kinh tế đánh giá, hoạt động của khối doanh nghiệp Nhà nước vẫn chưa tương xứng nguồn lực nắm giữ.
Để phát huy hơn nữa hiệu quả của nhóm doanh nghiệp này, chuyên gia kinh tế Nguyễn Đức Kiên cho rằng, cần phải có cơ chế, cơ chế này không chỉ dừng ở việc sửa đổi Nghị định số 131/2018/NĐ-CP như cho phép Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp được điều chuyển vốn giữa các tập đoàn, tổng công ty, mà còn phải "tổng động viên" doanh nghiệp, khiến doanh nghiệp dám nghĩ, dám làm hơn nữa.
"Với quy định buộc phải bảo toàn, phát triển nguồn vốn, nhiều doanh nghiệp sẵn sàng gửi tiền tiết kiệm vào ngân hàng để lấy lãi, thay vì mang đi đầu tư mà không dám chắc kết quả như thế nào", TS. Nguyễn Đức Kiên phát biểu.
Về giải pháp, vị chuyên gia này cho rằng, cần phân tách được trong cách xử lý vấn đề thua lỗ của doanh nghiệp Nhà nước, từ đó rõ giải pháp cụ thể. Hoặc cần có cơ chế giao vốn "một cục" và dựa vào đó để xác định lỗ lãi, hiệu quả đầu tư, chứ không thể mãi giao vốn theo dự án, để rồi 8-9 dự án tốt thì khen thưởng, nhưng 1-2 dự án lỗ thì kiểm điểm, thậm chí đến mức hình sự. Nếu mãi như vậy thì khó có đổi mới sáng tạo, dám nghĩ dám làm.
Chia sẻ với ý kiến trên, ông Hồ Sỹ Hùng, Phó Chủ tịch Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước cho biết, khi đề cập đến vấn đề dám nghĩ dám làm, không chỉ lãnh đạo Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp mà lãnh đạo các doanh nghiệp Nhà nước đều hoàn toàn ủng hộ và mong muốn có được điều đó.
"Nhưng tại sao khó vậy?", ông Hùng đặt câu hỏi và cho rằng, chúng ta đang thiếu cơ sở để doanh nghiệp được dám làm. "Để làm Phó Tổng Giám đốc hay được bầu vào Hội đồng thành viên của các tập đoàn, tổng công ty đều là những người có trình độ, bản lĩnh, được rèn luyện. Họ cũng rất muốn làm, rất muốn xây dựng tổ chức doanh nghiệp cho tốt, nhưng làm trên cơ sở nào? Do đó, thiết kế chính sách cần làm rõ ra để doanh nghiệp dám làm, dám chịu trách nhiệm", ông Hùng đề xuất.
Cũng theo ông Hùng, để doanh nghiệp Nhà nước phát huy hiệu quả hoạt động hơn nữa, vấn đề quan trọng là phải phân công, phân cấp nhiều hơn; phải trao quyền nhiều hơn cho các Hội đồng thành viên của doanh nghiệp, của người đại diện doanh nghiệp ra quyết định.
Đối với Ủy ban Quản lý vốn nhà nước có trách nhiệm kiểm tra, giám sát với tư cách chủ sở hữu; cơ quan quản lý tăng cường thanh tra để doanh nghiệp hoạt động theo pháp luật.
Về dài hạn, sẽ theo xu hướng là càng ngày càng phân cấp nhiều hơn cho doanh nghiệp, qua đó tăng tính chủ động; hạn chế kiểm soát đầu tư cũng như hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
Bổ sung thêm cho vấn đề trên, TS. Võ Trí Thành kiến nghị, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cần đẩy nhanh thí điểm mô hình sandbox, trong đó chọn ra một số tập đoàn và cho phép họ cơ chế tự chủ đầu tư, tự quyết lương thưởng... để đem lại lợi nhuận cao hơn cho mỗi đồng vốn bỏ ra.
Cùng với dám làm dám chịu, phải tạo động lực để doanh nghiệp nhà nước không chỉ nghĩ đến tiêu cực, đến "phòng thủ" mà phải là đổi mới sáng tạo, là "tấn công". "Về phía Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp phải hoạt động trên nguyên tắc là nhà đầu tư, có thể tương tự mô hình công ty quản lý quỹ như kinh nghiệm của Singapore", ông Thành đề xuất.
Ông Nguyễn Đức Trung, Phó cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư:
Các DNNN cần phải hiện diện với một năng lực mới, diện mạo mới, thay vì chỉ đơn thuần trở thành một công cụ để điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Để làm được điều đó, cần đưa ra những giải pháp có tính đột phá để cởi trói cho DNNN, để DNNN được tự chủ, sáng tạo, phát triển trong một môi trường kiến tạo.
Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang xây dựng Đề án DNNN quy mô lớn, một số quan điểm của cơ quan soạn thảo, đó là:
(1) Nâng cao chất lượng, hiệu quả, năng lực cạnh tranh của DNNN trên nền tảng công nghệ hiện đại và năng lực đổi mới sáng tạo để làm tốt vai trò mở đường, dẫn dắt doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế khác.
(2) Lấy các doanh nghiệp quy mô lớn, có năng lực công nghệ và đổi mới sáng tạo để thực hiện vai trò mở đường, dẫn dắt trong việc đầu tư phát triển trong một số ngành, lĩnh vực mới, có tính chất quan trọng của nền kinh tế. Tăng cường cơ chế đặt hàng, giao nhiệm vụ cho một số tập đoàn quy mô lớn, có đủ năng lực thực hiện một số nhiệm vụ có tính chiến lược, dẫn dắt phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.
(3) Phân cấp mạnh mẽ trong việc thực hiện quyền, trách nhiệm của đại diện chủ sở hữu nhà nước gắn với chế độ giám sát và đánh giá toàn diện.
(4) DNNN hoạt động theo cơ chế thị trường, lấy hiệu quả kinh tế làm tiêu chí đánh giá chủ yếu, cạnh tranh bình đẳng với doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế. Nhà nước không can thiệp trực tiếp vào hoạt động quản lý điều hành của doanh nghiệp, đặc biệt là các vấn đề quan trọng liên quan đến sản xuất kinh doanh.
